Siyasetin gölgesinde Soçi Olimpiyatları

Rusya, tarihinde ikinci kez olimpiyat oyunlarına ev sahipliği yapmaya hazırlanıyor. 

İlk kez 1980 senesinde başkent Moskova’da 22.Yaz Olimpiyat Oyunlarının ev sahipliği yapan Rusya’nın Soçi kentinde şubat ayında 22. Kış Olimpiyat Oyunları düzenlenecek. Bu, Rusya’nın düzenleyeceği ilk kış olimpiyatları olacak.




En pahalı kış Olimpiyatları…

Moskova, Soçi Olimpiyatlarını çok önemsiyor. Olimpiyatlar için Rusya’nın ayırdığı bütçe rekor düzeyde. Devlet Başkanı Vladimir Putin, geçtiğimiz aylarda yaptığı açıklamada olimpiyatlar için 214 milyar ruble, yani yaklaşık 6,5 milyar dolar harcanacağını açıkladı. Putin, bu miktarın 3 milyar dolarının devlet, 3,5 milyar dolarının ise yatırımcılar tarafından harcanacağını söyledi.
Ancak bu, olimpiyatların sadece spor kısmına harcanacak miktar. Altyapı harcamaları ile birlikte bu rakam 950 milyar ruble, yani yaklaşık 29 milyar dolar civarında olacak.

Bu rakamla Rusya yalnız Çin’den geri kalıyor. Çin, 2008 senesinde düzenlediği olimpiyatlara, 20 milyarı altyapı harcamaları olmak üzere  43 milyar dolar harcamıştı. Londra’da 2012 senesinde düzenlenen olimpiyat oyunlarının bütçesi 15 milyar dolar, Afina 2004 olimpiyatlarının bütçesi ise 11,6 milyar dolar olmuştu.
Ancak söz konusu yarışmaların tamamı yaz olimpiyatlarıydı ve uzmanlara göre, yaz olimpiyatlarının harcamaları her zaman kış olimpiyatlarından yüksek oluyor. Bu da dikkate alınırsa, Rusya, olimpiyatlara en fazla para harcayan ülke. Örnek vermek gerekirse, 2010 senesinde Vancouver’de düzenlenen Kış Olimpiyat Oyunlarına altyapı ve güvenlik harcamaları ile birlikte 6 milyar dolar harcanmıştı. Yani Soçi Olimpiyatlarına harcanacak paradan 5 katı da az…

Eleştiri bombardımanı altında

Üstelik, Rusya’nın Soçi Olimpiyatlarına harcadığı paranın 30 milyarla sınırlı olmadığı iddia ediliyor. Batı ve Rus basını, “Putin’in kişisel projesi” olarak nitelendirilen olimpiyatlara en az 50 milyar dolar harcandığını yazıyor. Bu paranın en az %50-%60’nın rüşvet olarak geri döndüğü de iddialar arasında…

Olimpiyatlara yönelik tek eleştiri rüşvetle sınırlı değil. Çevrecilerden insan hakları savunucularına, yayıncılardan göçmenlere, eşcinsellerden etnik azınlıklara ve siyasilere kadar bir çok grubun eleştirileri Soçi Olimpiyatlarına şimdiden damgasını vuruyor.

Greenpeace: inşaatlar çevreye zarar veriyor

Greenpeace örgütü Soçi Olimpiyatları çerçevesinde gerçekleştirilen geniş ölçekli inşaat çalışmalarının UNESCO’nun koruması altındaki Kafkasya Biyosfer Rezerv Alanına ve Soçi Milli Parkına zarar verdiğini bildiriyor. Daha Guatemala’da olimpiyatların Rusya’ya verildiği açıklandığında Greenpeace, Uluslararası Olimpiyat Komitesinin Batı Kafkasya Biyosfer Rezerv Alanına zarar verme konusunda Rusya hükümeti ile birlikte sorumluluk taşıdığını bildirmişti. Ancak gerek Greenpeace’in, gerekse de diğer çevrecilerin eleştirilerini kimse dinlemedi…

Çerkezler: Dedelerimizin kanının akıtıldığı topraklarda olimpiyat düzenlenemez

Soçi’de Olimpiyatların düzenlenmesine karşı çıkan bir diğer grup ise Çerkezler. Onların motifi farklı. Çerkezler, Soçi’de ve Kafkasya’nın kuzeybatısındaki diğer bölgelerde dedelerinin kanının olduğunu söylüyor ve bu nedenle Rusya’nın bu topraklarda olimpiyat düzenlemesine karşı çıkıyor. 2010 Vancouver ve 2012 Londra olimpiyatlarında Çerkezler gösteriler düzenleyerek Soçi Olimpiyatlarına karşı çıkmışlardı. Benzeri protestolar ve kampanyalar çok sıklıkla olmasa dahi devam ediyor.

İnsan hakları savunucuları: eşcinsellere ayrımcılık yapılamaz

Soçi Olimpiyatlarına yönelik eleştirilerden birisi de eşcinsellerle ilgili. LGBT Rusya temsilcileri  daha önceki iki olimpiyatta olduğu gibi Soçi’de de Pride House açmak niyetindeler. Ancak Rusya hükümeti buna izin vermedi, mahkeme ise LGBT’nin bu girişimini aşırılık olarak değerlendirdi. Uluslararası Olimpiyat Komitesi, ayrımcılığın kabul edilemez olduğunu bildirse de, Rusya hükümetinin yasağına müdahale edemeyeceğini açıkladı. Moskova, yasağını 2013 yılında kabul ettiği ve eşcinsellik propagandasının yasaklanmasını öngören yasaya dayandırıyor. Söz konusu yasa, tüm dünyada ciddi tepkilere neden olmuş, hatta bundan dolayı Soçi Olimpiyatlarının boykot edilmesi önerileri bile dile getirilmişti.  Ancak Rusya hükümeti geri adım atmadı…

Göçmen avı
İnsan hakları savunucularının tepkisini çeken bir diğer konu da Soçi’de olimpiyatlar dolayısıyla başlatılan “göçmen avı”. Basın ve insan hakları savunucuları, iş bulma umuduyla Soçi’ye gelen yüzlerce göçmenin gözaltına alındığını, kötü şartlar altında nezarethanelerde tutulduğunu bildiriyor. Ancak hükümetin bu konuda da geri çekilme niyeti yok. Krasnodar Valisi Aleksandr Tkaçev, Olimpiyatlara kadar Soçi’de bir yasadışı göçmen bile kalmayacağını açıkladı.

Medya: Olimpiyat sansürü uygulanıyor

Olimpiyatlara yönelik bir diğer eleştiri de medyadan. Özellikle Batılı medya kuruluşları Soçi’de basına sansür uygulandığını iddia ediyor. Bunun en bariz örneklerinden biri olarak Soçi Olimpiyatları öncesinde bölge insanının yaşamından karelere yer veren The Sochi Project adlı sergi düzenleyen Hollandalı fotoğrafçı Rob Hornster’e ikinci kez vize verilmemesi ve serginin iptal edilmesi gösteriliyor. Bir diğer örnek ise Perm vilayetinde yetkililerin müdahalesi sonucu Rus ressam Vadim Slonov’un Soçi Olimpiyatlarıyla ilgili “Welcome! Sochi 2014” adlı sergisinin kapatılması. Norveç televizyonu çalışanlarının gözaltına alınması, olimpiyat sembollerinin fotoğraflarının bu sembollere ait olmayan yazılarda kullanımının yasaklanması, Soçi Olimpiyatları ile ilgili filmin yayınının engellenmesi da sansür örnekleri olarak basında sık-sık vurgulanıyor. Batı basını ve Rus blog yazarları Soçi Olimpiyatlarına hazırlık çerçevesinde kent valiliğinde özel sansür birimi oluşturulduğunu iddia ediyor. İddialara göre, bu birim olimpiyatlarla ilgili yerel medya kuruluşlarında yayınlanan haberleri takip ediyor, negatif yoruma rastladığı zaman çeşitli baskılar uyguluyor.

Yaz saatinde kış olimpiyatları

Medyanın, özellikle Soçi Olimpiyatlarını yayınlayacak olan yabancı televizyonların bir eleştirisi daha var – Rusya’daki saat uygulaması.  Rusya’da 2011 senesinde kış saati uygulaması kaldırıldı ve sürekli yaz saati uygulamasına geçiş yapıldı. Ruslar gibi Uluslararası Olimpiyat Komitesi de bu uygulamaya itiraz etti. Çünkü sürekli yaz saati uygulamasına geçiş özellikle çoğu Avrupa ülkelerinde olimpiyat oyunlarının normal saatlerde izleyemeyeceği anlamına geliyor. Ancak Rusya yönetimi özellikle Batılı yayıncılardan ve Uluslararası Olimpiyat Komitesinden gelen eleştirileri dikkate almadı. Kış saati uygulamasına dönüşten umudu kesen yayıncılarla organizasyon komitesi arasındaki anlaşmalar tamamlandıktan sonra Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma ekim ayında yeniden konuya geri döndü. Ancak bu defa da olimpiyatlar nedeniyle kış saati uygulamasına geri dönmenin mümkün olmadığı açıklandı. Olimpiyat Komitesinden yapılan açıklamada bu saatten sonra kış saati uygulamasına geri dönüşün ciddi finans ve imaj kaybına neden olacağı bildirildi. Komite, saatlerin değişmesi durumunda 300 milyon dolarlık kaybın söz konusu olacağını vurguladı. Çünkü saatlerin değişmesi her şeyden önce Olimpiyat Komitesinin uluslararası yayıncılarla anlaşmaları yeniden değiştirmesi ve reklam zararına uğrayacak televizyonlara tazminat ödemesi anlamına geliyor. Bu ise yayıncılar karşısında taahhütleri bulunan Olimpiyat Komitesi için ciddi finansal kayıp demek. Öte yandan, Komite, bir saatlik değişimin sporcuların gidiş-geliş saatlerinden oyun takvimine kadar her şeyin değişmesi anlamına geldiğini ve bunun sonuçlarının ağır olabileceğini vurguladı.

Siyasi tartışmaların gölgesinde

Ve nihayet, siyasi eleştirilere gelelim. Rusya söz konusu olunca  spor yarışmasının siyasi tartışmaya dönüşmemesi şaşırtıcı olurdu herhalde.  Moskova’da soğuk savaşının en sıcak döneminde – 1980’de düzenlenen olimpiyatları tam 64 ülke boykot etmişti. Gerçi bazı ülkeler ekonomik nedenlerle yarışmaya katılmamıştı, birkaç ülke de Uluslar arası Olimpiyat Komitesinden davet almamıştı, ancak boykotun en önemli nedeni Sovyet ordusunun Afganistan’a girmesiydi.

Soçi Olimpiyatlarında böyle bir boykot söz konusu olmayacak, ancak spor yarışmasının siyasi tartışmaların gölgesinde geçeceğini söyleyebiliriz. Hatta tartışmaların artık olimpiyatların önüne geçtiğini de.

Obama “yoğun program”dan dolayı katılmıyor

ABD yönetimi, Rusya’da düzenlenecek olimpiyatları boykot etmiyor, ama katılımı düşük seviyede tutarak siyasi mesaj veriyor.
Soçi'deki olimpiyatlara gidecek ABD heyetinde, Başkan Obama ve eşi, Başkan Yardımcısı Joe Biden, bakanlar veya eski ABD başkanları yer almayacak. Olimpiyatların açılışında ABD heyetine eski İç Güvenlik Bakanı, California Üniversitesi Rektörü Janet Napolitano başkanlık edecek. Heyette ABD'nin Moskova Büyükelçisi Michael McFaul da yer alacak. ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı William Burns de olimpiyatların kapanışına katılacak. Böylelikle, ABD 2000 yılında Sidney'de düzenlenen olimpiyatlardan bu yana ilk kez olimpiyatlara düşük düzeyde katılmış olacak.
Beyaz Saray, Başkan Obama'nın şubat ayındaki yoğun programı nedeniyle olimpiyatlara katılamayacağını açıkladı. Ancak bu yoğun programın neden ibaret olduğu açıklanmadı.
Bu arada, Amerikan heyetinde iki eşcinsel sporcunun yer alacak olması da Washington’un Rusya’ya mesajı olarak değerlendirildi. Tenis efsanesi Billie Jean ile buz hokeyi oyuncusu Caitlin Cahow'un heyette bulunmasının Rusya'nın eşcinsellere yönelik katı tutumuna mesaj olduğu bildiriliyor.
Rusya’nın eski CİA ajanı Edward Snowden’a sığınma vermesinin de Obama’nın kararında etkili olduğu tahmin ediliyor.

Hollande resmi gerekçe açıklamıyor

Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande ve Dışişleri Bakanı Loran Fabius da Soçi Olimpiyatlarına katılmıyor. Ancak haberi duyuran Fabius, nedenini açıklamadı. Fransız Bakan, kararın Rusya’daki homofobik yasayla ilgisinin olup-olmadığı konusunda yorumda bulunmadı. Ancak Batı basını, Hollande’ın kararının tam da bu konuyla ilgili olduğunu yazıyor. Hollande, kendi ülkesinde cinsel azınlıkların haklarının koruyucusu olarak biliniyor. Onun döneminde hatta protestolara rağmen Fransa’da eşcinsel evliliklerin meşrulaştırılması sağlandı.

Gauck’un gerekçesi insan hakları ihlalleri

Soçi Olimpiyatlarına katılmayacağını açıklayan bir diğer lider de Almanya Cumhurbaşkanı Joachim Gauck. Almanya Cumhurbaşkanının gerekçesi siyasi. Cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamalarda Gauck’un Rusya’daki insan hakları ihlalleri ve muhalefete baskılar nedeniyle Soçi’ye gitmeme kararı aldığı bildiriliyor. Gerçi Alman basını Gauck’un bu konuda Başbakan Merkel’i bilgilendirmediğini ve Merkel’in buna kızdığını yazdı, ancak Cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamada bu iddia yalanlandı. Rus basını ise Merkel’in Soçi Olimpiyatlarına katılmama kararını doğru bulmadığını iddia ediyor. Her ne kadar Merkel’in şubat grafiğinde daha Soçi Olimpiyatları görünmese de, Rus basını Almanya Başbakanının bu konuyu düşündüğünü yazıyor…

Komorowski ve Tusk’un da gerekçesi siyasi

Rusya’nın ezeli ve ebedi “düşmanı” Polonya da Soçi Olimpiyatlarında siyasi gerekçelerle üst düzey temsil olunmayacak. Cumhurbaşkanı Bronislaw Komorowski, oyunların sadece spor olayı değil, hem de siyasi olay olduğunu söyleyerek, Rusya’daki açılışa katılmayacağını bildirdi. Ancak gerek Cumhurbaşkanı, gerekse de Başbakan Donald Tusk, bu kararlarının boykot olarak değerlendirilmemesi gerektiğinin altını çizdi.

Belçika Başbakanı da gitmiyor
Soçi Olimpiyatlarına gitmeyeceğini açıklayıp “ama bu boykot değil” vurgusu yapanlardan birisi de Belçika Başbakanı Elio di Rupo. Rupo’nun basın sözcüsü, Soçi Olimpiyatlarının en başından beri Başbakanın programında olmadığını söyledi.  2011 yılından itibaren Başbakan görevinde bulunan Elie di Rupo eşcinsel ve bunu saklamıyor.

Baltık ülkeleri Soçi konusunda bölündü

Baltık ülkeleri liderlerinden ikisi Soçi’deki törenlerde bulunmayacak.
Estonya Cumhurbaşkanı Toomas Hendrik İlves’in Soçi Olimpiyatlarına yoğun programından dolayı katılmayacağı bildirildi. Ancak Estonya, yarışmaya Başbakan düzeyinde katılım sağlayacak.
Litvanya Cumhurbaşkanı Dalia Grybauskaite de Soçi Olimpiyatlarına katılmayacaklar arasında. Ancak onun gerekçesi yoğun çalışma trafiği değil. Grybauskaite, Rusya’daki insan hakları ihlalleri, Moskova’nın Litvanya da dahil komşularına yönelik tavırları, eski Sovyet ülkelerine baskıları nedeniyle Soçi’ye gitmeme kararı aldığını açıkladı.
Baltık ülkeleri liderlerinden Soçi’ye gidecek olan tek isim Letonya Cumhurbaşkanı Andris Berzins. Berzins, önce olimpiyatların açılışına katılmayacağını açıklamıştı, ancak sonra kararından vazgeçtiğini bildirdi. Estonya Cumhurbaşkanı, boykot kararının “soğuk savaş” ruhunu yansıttığını bildirdi ve diğer liderlerin olimpiyatlara katılmama kararını anlamadığını söyledi.

Moldova Cumhurbaşkanı da törende yok

Geçtiğimiz ay Vişnius’ta Doğu Ortaklığı zirvesinde AB ile ortaklık anlaşmasını paraf eden Moldova da Soçi’de Cumhurbaşkanı düzeyinde temsil olunmayacak. Moldova Cumhurbaşkanı Nikolay Timofti’nin açılış törenine katılmayacağı açıklandı, ancak nedeni konusunda herhangi bilgi verilmedi.

Gürcistan kararsız

Moldova ile aynı gün AB ile ortaklık anlaşmasını paraf eden Gürcistan ise Soçi Olimpiyatlarına üst düzey katılım konusunda kararsız. Gürcistan’ın yeni yönetimi bir taraftan Soçi Olimpiyatlarına üst düzey katılımın Rusya ile ilişkilerin düzeltilmesi yönünde iyi bir mesaj olarak algılanacağını düşünüyor, ancak öte yandan kendi toplumunun ve Batı’nın tepkilerini dikkate alarak temkinli davranıyor. Daha Gürcistan’dan katılım düzeyinin nasıl olacağına ilişkin resmi bir açıklama yapılmadı. Ancak büyük olasılıkla, Cumhurbaşkanı Giorgi Margvelaşvili, Soçi’ye gitmeyecek.

AB Komisyonu da boykot eğiliminde

Rusya’da insan hakları ihlalleri, özellikle de eşcinsellere yönelik yasaklar AB Komisyonunun olimpiyatlara katılım kararını da etkilemiş. AB Komisyonu Başkan Yardımcısı Viviane Reding, Moskova’nın eşcinsellere yönelik ayrımcı politikaları nedeniyle Soçi’deki açılışlara katılmayacağını söyledi.

Soçi Olimpiyatları 7 Şubat’ta başlayacak 23 Şubat’a kadar devam edecek. Görünen o ki, bu olimpiyatlara kadar ve müsabakanın gidişinde  siyasi polemikler gündemde sportif oyunlardan daha fazla yer bulacak…

(Gönül Şamilkızı - TRT Türk Artı)