1 Ağustos 2013 Perşembe

Tacikistan, Rusya ile ilişkileri düzeltebilecek mi?

1375357990_ap801951399282.jpgTacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman bugün Moskova’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le bir araya gelecek.  Putin’in daveti üzerinde gerçekleşen ziyaretin nedeniyle ilgili çok fazla bilgi yok. Resmi kaynaklar,  Putin ve Rahman’ın ikili ilişkilerdeki sorunları görüşeceklerini bildirmekle yetiniyor.


Seçim için destek arayışı mı?
Ziyaretle ilgili en ilgi çeken nokta, kasım ayında Tacikistan’da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılacak olması.  Rahman daha adaylığını açıklamadı, ama 1992 yılından Tacikistan’ı yöneten ve 1994’te ilk kez cumhurbaşkanı seçilen Tacik  liderin dördüncü kez bu göreve talip olacağı konusunda kimsenin kuşkusu yok.  Rusya’nın çoğu eski Sovyet cumhuriyetlerinde olduğu gibi, Tacikistan’da da seçimlerde ve ülkenin siyasi yaşamında  etkili olduğu  bir gerçek.   Eski Sovyet mekanının az-çok seçim enstitüsünü oturtmuş birkaç ülkesi hariç, geri kalan devletlerinin tamamında iktidarlar seçimlere Rusya’dan destek garantisi alarak girmeyi tercih ediyor. Bu nedenle de Rahman’ın Moskova ziyareti Putin’den seçim  için destek alma ve son yıllarda bozulan Rusya-Tacikistan ilişkilerini geliştirme çabası olarak görülüyor.
İki temel koz: göçmenler ve üsler
Rusya-Tacikistan ilişkilerinde son yıllarda ciddi gerilimler yaşanıyor.   İki ülkenin bir-birine karşı kullandığı en ciddi iki koz göçmen sorunu ve askeri üsler konusu.  Moskova, Tacikistan yönetimini baskı altında tutmak için göçmen sorununu kullanıyor.  Resmi rakamlara göre,  Rusya’da  1,1 milyondan fazla Tacik işçi bulunuyor.  Rusya’daki Tacik işçiler sayı itibari ile sadece Özbeklerden geri kalıyor. Moskova'nın, zaman-zaman göçmenlere yönelik  politikaları ve beyanları ise bu ülkelerin yönetimleri üzerinde baskı kurmaya çalışıyor. Tacikistan ise,  askeri konularda ABD ile Rusya arasında yaptığı manevralarla Moskova’nın tepkisini çekiyor.
Tacikistan ekonomisi Rusya’daki göçmenlere bağlı
1375358010_img3712.jpgİki ülke liderleri arasında uzun süren pazarlıkların ardından geçtiğimiz yılın Ekim ayında Duşanbe’de askeri anlaşma imzalandı. Anlaşma, Tacikistan’daki Rus askeri kontenjanının kalma süresinin 30 yıl uzatılmasını öngörüyordu. Putin ve Rahman,  Duşanbe’de bu anlaşmanın temelini oluşturan  başka bir niyet anlaşmasına da imza attı. Niyet anlaşması da  Tacik göçmenler için imtiyazlı rejimin uygulanmasını ve Tacikistan’a ihraç edilen petrol ürünlerinden alınan  gümrük vergilerinin kaldırılmasını içeriyordu. Bu anlaşmalar sadece  niyet  ifade ettiği için hukuki geçerliliği yoktu ve tarafların geçen süre içerisinde göçmenlerle ve petrol ürünleri ile  ilgili iki anlaşma imzalaması gerekiyordu. Ancak bu anlaşmalar daha imzalanamadı. Moskova,  anlaşmaların imzalanacağını vaat ediyor. Duşanbe ise bu anlaşmaların  askeri anlaşmanın parlamentodaki onay süreci ile aynı zamanda imzalanmasını istiyor.  Hiçbir taraf da ısrarından vazgeçmediği için süreç uzuyor. Bu nedenle yılın başında Putin’le Rahman arasında planlanan görüşme bile gerçekleşmedi.
1375358051_b4bfb2e3-8058-4dc4-b8f2-7d1286e5cf7amw1024ns.jpgTacikistan için özellikle göçmenlere imtiyazlar verilmesi konusu çok önemli.  Çünkü ülke ekonomisi  büyük ölçüde göçmenlere bağlı.  Göçmenler sayesinde her yıl Tacikistan’a 3 milyar dolardan fazla para giriyor. Tacikistan’ın bütçesi ise 2,54 milyar dolar (2013). Bu rakamlar göz önünde bulundurulduğunda,  göçmen sorununun Tacikistan için neden  hayati önem arz ettiğini anlamak zor değil.   İşsizlik ve yolsuzluk düzeyinin arttığı Tacikistan’da özellikle de seçim öncesinde iktidarın popülaritesi açısından Rusya ile bu sorunun çözülmesi büyük önem arz ediyor.
Duşanbe, Moskova ve Washington arasında manevra yapıyor
Diğer önemli başlık ise askeri konular.  Rusya’nın Orta Asya’daki en büyük üslerinden birisi Tacikistan’da bulunuyor. 2004 yılında askeri yardım anlaşması çerçevesinde kurulan bu askeri üs ve genel olarak Tacikistan’daki askeri varlığı Moskova için çok önemli.  Ancak  Tacikistan’la askeri ilişkilere önem veren bir büyük güç daha var – ABD…
1375358341_gen.-lloyd-james-austin-iii-testifies-on-iraq-washington-334.jpg Rahman, Moskova ziyaretinden sadece iki gün önce ABD Merkez Komutanlığı Komutanı  Lloyd James Austin ile  Tacikistan Silahlı Kuvvetlerinin modernizasyonu konusunda görüşme yaptı. Bu görüşme,  Tacik liderin Moskova ziyareti öncesinde pozisyonunu sağlama alma girişimi olarak değerlendirildi. Öte yandan, özellikle Rus basını her Rusya-Tacikistan görüşmesinden önce Duşanbe’ye mutlaka bir Amerikan elçisinin gitmesinin gelenek halini aldığına dikkat çekti.   Rus uzmanlara göre, ağır sosyal ekonomik kriz yaşayan Tacikistan seçim öncesinde  bir taraftan Kremlin’den destek umarken öte yandan  Washington’un desteğinden de vazgeçmek istemiyor. Tacikistan, NATO birliklerinin Afganistan’dan ayrılmasının ardından komşudan gelecek tehlikeden endişe ediyor ve ordunun modernizasyonu için dışarıdan yardıma ihtiyaç duyuyor.  Tacikistan ordusu bölgenin en geride kalmış ordularından birisi. Silah ve askeri araçları Sovyet döneminden kalma ve uzmanlara göre, Tacik Silahlı Kuvvetleri, tek başına dış tehditlerle baş edebilecek kapasitede değil. 1375358444_5934.jpgİmamali Rahman, bu konuyu Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütünün gayri-resmi Bişkek zirvesinde de gündeme getirmiş ve Putin’den Tacikistan ordunun modernizasyonu için vaat ettiği 200 milyon doların verilmesinin hızlandırmasını istemişti.  Tacik lider, Moskova’nın cevabını beklemeden Washington’la görüşmeleri de başlattı.  ABD aslında Tacik ordusunun modernizasyonuna destek veriyor. Birkaç sene önce Duşanbe yakınındaki Tursunazde bölgesinde eğitim merkezi kuran Amerikalılar Tacikistan Silahlı Kuvvetleri için personel yetiştiriyor. Öte yandan, 2005 yılından itibaren Tacikistan-Afganistan sınırının güvenliğinden de aslında ABD sorumlu.  Ancak NATO güçlerinin Afganistan’ı terk etmesiyle birlikte durum değişecek ve daha önceleri Tacikistan sınırlarını koruyan Rusların dönüşü de görüşme konusu olmadığı için Duşanbe’nin güçlü, modern orduya ihtiyacı olacak.   Ancak Rahman, bu konuda kesin tercih yapmak yerine, gerek Moskova’nın, gerekse de Washington’un desteğinden yararlanmaya çalışıyor ve aynı zamanda Çin’le de işbirliğine can atıyor.  Rus uzmanlar, Rahman’ın ülkedeki iç savaşın ardından Rusya’ya sadıklık sergilemediğine dikkat çekiyor ve Duşanbe’nin durumunu aynı anda üç partnerle dans eden dansçıya benzetiyor.
Moskova Rahman’ı gözden çıkardı mı?
1375358508_kmo135624000031t210.jpgAncak buna rağmen, Moskova’nın Rahman’ı gözden çıkardığını  söylemek için henüz erken. Gerçi bazı Rus uzmanlar artık Putin yönetiminin Tacikistan’da Rahman’a alternatif arayışı girmesi gerektiğini düşünüyor. Moskova  ise eski Sovyet coğrafyasında iktidar değişimlerine ve öngörülemeyen yeni liderlerin iş başına gelmesine sıcak bakmıyor ve daha çok “eskiler” üzerinde baskı kurarak bu coğrafyada etkisini sürdürmeyi tercih ediyor.   Yani aslında Tacikistan’da kimin Cumhurbaşkanı olacağı konusunda Moskova’nın da bir tereddüdü yok.  Sadece, Moskova bu fırsatı kullanarak Tacikistan yönetiminden istediklerini almak, Rahman ise Moskova’ya düşman olmadığını anlatmak istiyor.
(GÖNÜL ŞAMİLKIZI-TRT TÜRK)

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Bu Blogda Ara