30 Nisan 2014 Çarşamba

Avrasya Birliği'nin faturası

1398853064_0fd295d8-d703-4098-9848-466f611301ccmw1024ns.jpgMinsk’de yapılan Yüksek Düzeyli Avrasya Ekonomi Konseyi Devlet Başkanları Zirvesi beklendiği gibi, uzlaşmayla değil, sorunları ertelemeyle sonuçlandı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Minsk’e partnerlerini – Belarus Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşeno ile Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’i uzlaşmaya ikna etmek için gitti, ancak yapılan açıklamalara bakılırsa, hedefine tam olarak ulaşamadı.

Rusya, Belarus ve Kazakistan 1 Ocak 2015’ten itibaren Gümrük Birliği’nden Ekonomi İttifakı’na geçiş yapmayı planlıyor. Bunun için mayıs sonunda Avrasya Ekonomi İttifakı Anlaşmasının imzalanması gerekiyor. Üç ülke, bir seneden fazladır söz konusu anlaşma taslağı üzerinde görüşmeleri sürdürüyor. Yapılan çalışmalar sonucu 600 sayfalık taslak hazırlanmış. Taslak iki kısımdan oluşuyor. Avrasya Ekonomi İttifakının hukuki statüsü, hedefleri ve ilkelerini içeren deklaratif kısımla ilgili sorun yok ve bütün konularda uzlaşma sağlanmış durumda. Ancak taslağın serbest ekonomi bölgesinin oluşturulmasına ilişkin somut taahhütler içeren fonksiyonel kısmıyla ilgili ciddi görüş ayrılıkları mevcut ve görüşmeler de bu noktada tıkanmış.  Ne taslak metni üzerinde çalışan ekonomi komisyonunda, ne de en sonuncusu nisanda Moskova’da yapılan hükümetler arası görüşmelerde bu konuda uzlaşma sağlanabildi. Taraflardan hiç birisi pozisyonundan geri çekilmedi ve Rusya tarafı, petrol, petrol ürünleri, doğalgaz, ilaç, tıbbi malzeme, alkol ve tütün ürünleri konusunda üç ülkenin karşılıklı anlaşmadan çok uzak olduğunu itiraf etmek zorunda kaldı.
1398852634_getimage.jpgBöylelikle, çözüm devlet başkanlarının Minsk zirvesine ertelendi. Vladimir Putin, zirvede partnerlerini tartışmalı konuların bir parantez içerisine alınarak Avrasya Birliği’nin kurulmasına ilişkin anlaşmanın imzalanmasından sonraya ertelenmesi için ikna etmeye çalıştı. Minsk zirvesi dün gece geç saatlere kadar sürdü ve tahmin edildiği gibi, Belarus’un Rusya’dan petrol ürünleri için ihracat vergisi talebi toplantıya damga vurdu.  Belarus, Rusya’dan aldığı petrolden ürettiği petrol ürünlerinin ihracatından dolayı Rusya’ya vergi ödüyor. Gerçi belirli bir kota söz konusu, ancak Lukaşenko, Rusya bütçesine her sene 4 milyar dolar vergi ödediklerini bildiriyor ve bunun ortaklık anlayışına sığmadığını söylüyor. Belarus Cumhurbaşkanı 2015 senesine – yani Avrasya Birliği’nin faaliyete başladığı tarihe kadar bu vergilerin ve tüm sınırlamaların kaldırılmasını talep ediyor. Lukaşenko “Madem ittifak kuruyoruz, her şeyde tek devlet gibi olmamız gerekiyor. Rusya’dan iç piyasa fiyatına petrol alıyorsak, bu petrolü ne yapacağımızı biz biliriz ve bunun için kimseye vergi ödemememiz gerekiyor” diyor. Yani, Rusya’ya entegrasyon için fiyat biçiyor. Rusya Maliye Bakanlığı ise sınırlamaların kaldırılması durumunda şirketlerin kendi ürünlerini Belaruslu partnerleri üzerinden ihraç etmeye başlayacağını ve Rusya bütçesinin her yıl 30 milyar dolar gibi ciddi kayıpla karşı-karşıya kalacağını savunuyor.
Görüş ayrılığının çok kolay aşılamayacağı Minsk zirvesi öncesinde basına kısa açıklamalarda bulunan liderlerin sözlerinden de anlaşılıyordu. Aleksandr Lukaşenko, 1 Ocak 2015’te Avrasya Birliği’nin faaliyete geçmesi gerektiğini, ancak çözülmesi gereken önemli sorunlar listesinin endişe verici olduğunu söyledi. Lukaşenko, uzmanların çözülemeyen sorunları en azından Avrasya Birliği’nin kurulmasına ilişkin anlaşmanın imzalanmasına kadar ertelemeği önerdiklerini bildirdi. Belarus Cumhurbaşkanı, “erkekçe konuşma”  olmadan bu konuya çözüm bulmanın zor olduğu konusunda da uyarıda bulundu ve bir kez daha özellikle de enerji konusunda her hangi sınırlama olmaksızın tam kapsamlı gümrük anlaşmasına varılması gerektiğinin altını çizdi: “Avrasya Ekonomi Birliğinin temelinde tam kapsamlı gümrük birliğinin durması gerekiyor. Üye devletler arasında her hangi mal veya ürünün dolaşımında kısıtlama olmaması gerekiyor. Bu konuda anlaşmanın 10 sene sonra gerçekleştirilmesi çok tuhaf görünüyor. O zaman ittifakı da 10 sene sonra kurmak lazım”.
1398852656_getimage-1.jpgNursultan Nazarbayev direkt anlaşma hattına – imza aşamasına geldiklerini bildirdi ve hassas konuların çözümü içim bir geçiş süresinin öngörüldüğünü söyledi. Putin ise “her şey çözülmüş değil, ama çözmek mümkün, bunun için toplanmışız” diyerek Lukaşenko’yu sakinleştirmeye çalıştı.
Ancak Rus basınının Rusya heyetine dayandırdığı haberine göre, Lukaşenko görüşme sırasında da Rus petrolünün işlenmesinden elde edilen paradan Rusya bütçesine ödenen verginin iptalinde ısrar etti. Görüşmeden sonra üç lider basının önüne çıkmadı. Onların yerine açıklamayı Avrasya Ekonomi Konseyi Başkanı Viktor Hristenko yaptı. Hristenko, en önemli sorunların çözüldüğünü söyledi. Ancak gazetecilerin sorularına verdiği cevaplardan Belarus’la Rusya arasındaki petrol vergisi anlaşmazlığının çözülmediği anlaşıldı. Hristenko, bu sorunun 2025 senesine kadar kesin olarak çözüleceğini bildirdi. Komisyon Başkanı, bu yılın sonuna kadar Rusya ile Belarus’un tartışmalı konuları ikili görüşmelerde çözmeye çalışacağını, sonra ise üç ülkenin 2025 senesinden geç olmamak kaydıyla ortak petrol, petrol ürünleri ve doğal gaz piyasasının oluşturulması şartlarını görüşeceklerini bildirdi.
Yani sonuç itibari ile görüşmeden Lukaşenko’nun değil, Putin’in istediği sonuç çıktı. Ancak görüşmelerde yer alan bir yetkilinin Kommersant’a bildirdiğine göre, bu, Putin için de geçici çözüm. Çünkü konu iki taraf için de çok büyük önem arz ediyor ve bu nedenle anlaşmak çok zor.  Söz konusu kaynağın verdiği bilgiye göre, Rusya, Belarus’un talebini kabul etmiyor, Avrasya Birliği’ni çok önemsediği için Minsk’e ortada buluşmayı öneriyor. Bu öneriye göre, Belarus petrol ürünleri ihracatından gelen vergilerin tamamını değil, bir kısmını Rusya’ya ödüyor.
1398852993_41d4d7f25da4642470bb.jpegBaşka bir Rus bürokrat ise Rusya’nın hiçbir şartta Avrasya Birliği’nin kurulmasından vazgeçmeyeceğini söylüyor: “Çünkü Rusya’nın Avrasya Birliği’nde yalnız siyasi değil, ekonomik çıkarları da bulunuyor”.  Avrupa Birliği’nin de uzun süre tartışıldığını hatırlatan Rus yetkiliye göre, çocuklar bazen kapris yapabiliyor – bu sorunla mücadele etmek gerekiyor ve bu mücadelenin her zaman şeker vermek şeklinde olmaması gerekiyor: “Büyük olasılıkla Rusya bazı kısıtlamaların korunmasında ısrarlı olacak, ancak Belarus’a alternatif destek önerisinde bulunacak. Sinik konuşmak gerekirse, mesele bizim Belarus’u ne kadar sübvanse etmemiz. Bunun şekli çok önemli değil, yeter ki sübvanse edelim, her şekil onları tatmin eder”.
Rus uzmanlar ise Lukaşenko’nun kendi açısından haklı olduğuna dikkat çekiyor. Vedomosti gazetesine açıklama yapan Rusya Ekonomi Okulu uzmanı Natalya Voçkova’ya göre Lukaşenko’nun niyeti Avrasya Birliği’nden vazgeçmek değil: “Lukaşenko Rusya’nın zor durumda olduğunu, Batı ile ilişkilerinin bozulduğunu anlıyor ve bu fırsattan yararlanarak belli tavizler elde etmek için pazarlık yapıyor. Rusya’nın yakın gelecekte gümrüksüz petrol kotasını iptal etmesi inandırıcı değil, çünkü bu, Rusya’nın kendisi için çok ciddi sonuçlar doğurabilir. Ancak yine de Moskova taviz vermek zorunda kalacak. Çünkü Moskova Avrasya Birliği’nden vazgeçemez. Belki ittifak içerisinde vergi dağılımını yeniden gözden geçirerek Belarus’a tazminat ödeyebilir”.
Özetle, Rusya şu an oldukça zor durumda. Bir taraftan Avrasya Birliği ekonomik birlikten daha ziyade jeopolitik bir kuruluş olarak Kremlin’e lazım ve hiçbir şekilde bu planın bozulmasını istemiyor, hatta tam tersi, Batı’ya “İstediğiniz kadar yaptırım uygulayın, benim de kendi ekonomi ittifakım var” mesajını verebilmek için acele ediyor. Öte yandan, bu ittifak için Rusya’nın fatura ödemesi gerekiyor. Fatura, yukarıda da kaydettiğimiz gibi en az yılda 30 milyar dolar. Rusya’nın şimdiki durumunda bu, küçümsenecek para değil. Hükümetin bu zararı kapatmak için vergileri arttırması gerekiyor ki, bu da iç piyasada petrol ve benzin fiyatlarının keskin şekilde yükselmesi anlamına geliyor. Rusya, bu senaryoya hazır değil ve vergi reformlarının kademeli olarak gerçekleştirilebilmesi için partnerlerini serbest ticaret bölgesi çerçevesindeki sınırlamaların aşamalı olarak kaldırılmasına ikna etmesi, gerekiyor.
1398853013_41d4d7f26576a8f41dbd.jpegMisnk zirvesinde devlet başkanları, Avrasya Ekonomi Komisyonu ile üç ülkenin hükümetlerine 29 Mayıs’ta Astana’da imza atılabilmesi için Avrasya Ekonomi İttifakı Anlaşması taslağı üzerindeki çalışmaların tamamlanması talimatı verdiler. Rusya, anlaşmanın belirtilen tarihte imzalanması için bütün şartları zorlayacak ve büyük olasılıkla, Lukaşenko ile Nazarbayev’i ikna edecek. Ancak anlaşmanın imzalanmasıyla ertelenmiş sorunların ortadan kalkacağını söylemek çok zor.
Bu arada, Minsk zirvesinin gündemindeki bir diğer konu da Ermenistan’ın Gümrük Birliği ve Avrasya Birliği’ne üyeliği ile ilgiliydi. Zirvede Ermenistan’ın Gümrük Birliği ve Avrasya Birliği’ne katılmasına ilişkin anlaşmanın 1 Haziran’a kadar hazırlanmasına ve 29 Mayıs’ta Astana’da yapılacak Yüksek Düzeyli Avrasya Ekonomi Konseyi toplantısında devlet başkanlarına sunulmasına karar verildi. Ermenistan’ın anlaşmanın imzalanması için 126 maddeden oluşan yol haritasını tamamlaması gerekiyor. Erivan şimdiye kadar bu maddelerden 111’ni yerine getirdi, 15 madde ise Avrasya Birliği’ne katılma anlaşmasına dahil. Ermenistan, Gümrük Birliği’ne katılacağını iki senelik manevraların ardından 3 Eylül 2013’te açıkladı. Geçtiğimiz günlerde – 17 Nisan’da Ermenistan’ın eski Ekonomi Bakanı Vagram Avanesyan, ülkesinin 29 Nisan’da Minsk’de Gümrük Birliği’ne üyelik anlaşmasına imza atacağını söylemişti. Ancak ertesi gün yaptığı açıklamada anlaşmanın yalnız Ermenistan’a bazı ithal ürünler için gümrük vergilerini koruma hakkının verilmesi için yapılan görüşmeler sonlanınca imzalanacağını bildirdi. Ermenistan’ın eski Başbakanı Tigran Sarkisyan ise Erivan’ın mayısta anlaşmayı imzalayacağını, haziranda dört ülke parlamentosunun onayının ardından 1 Ocak 2015’te Gümrük Birliği’ne üye olacağını söyledi.
Gönül Şamilkızı – TRT Türk

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Bu Blogda Ara