Putin, Erivan'ı Avrupa'dan kopardı

Beş yıllık  entrika son  buldu.   Rusya ile  Avrupa  Birliyi   arasında  manevralarla  zaman kazanmaya  çalışan  Serj  Sarkisyan  yönetimindeki Ermenistan  nihayet tercihini  yapmak  zorunda kaldı.

Sarkisyan  Putin’in talebini yerine getirdi

3 Eylül’de   “iki  ülke arasında  birikmiş olan bir  sürü  önemli konuyu karara  bağlamak  üzere”  Moskova’ya  giden  Ermenistan  Cumhurbaşkanı  Serj Sarkisyan  Putin’in talebini yerine getirdi.   

Sarkisyan,  Putin’le görüşme sırasında Ermenistan’ın  Rusya’nın  güdümündeki Gümrük Birliği’ne katılacağını ve Avrasya Ekonomi  İttifakının oluşturulmasında rol alacağını açıkladı. Sarkisyan, Rusya ile aynı askeri güvenlik sistemleri içerisinde yer alıp  ortak,  coğrafi-ekonomik mekandan  izole olmanın imkansız ve verimsiz olduğunu söyledi.

Kremlin’den yapılan açıklamada Erivan’ın bu kararının memnunlukla karşılandığı ve   Rusya’nın bu süreçte Ermenistan’a gereken desteği vereceği bildirildi.  Putin, Erivan’ın Gümrük Birliği’ne katılmasının Avrasya entegrasyon sürecine güçlü katkıda bulanacağını söyledi. Böylece,   Putin’in özellikle  son dönemde Erivan yönetimine uyguladığı gayri-resmi “ambargo” da son bulmuş oldu.

Ermenistan ekonomisi  Rusya’ya bağlı

Rusya,  uzun yıllardır Ermenistan’ın en büyük ticaret ortağı. 2012 yılında Rusya’nın Ermenistan’ın dış ticaret hacmindeki payı %23,5 rakamla ifade edecek olursak, 1.34 milyar dolar oldu. 2013’ün ilk yarısında ise bu rakam 596,87 milyon dolar olarak açıklandı. 2012’de Ermenistan Rusya’ya 280 milyon dolarlık mal ihraç etti.  En önemli ihracat kalemleri gıda ve alkollü-alkolsüz içecekler. Ermenistan’ın Rusya’dan ithal ettiği mal değeri ise 1 milyar doları geçti. Rusya’dan Ermenistan’a gönderilen malların yarıdan çoğunu mineral yakıtlar, petrol, petrol  ürünleri ve bitüm oluşturuyor. Gümrük Birliği’ne dahil olan Kazakistan ve Belarus ise Ermenistan’ın büyük ticaret partnerleri sırasında değiller.

Rusya, Ermenistan ekonomisine yatırım yapan en büyük yabancı yatırımcı konumunda. Ermenistan ekonomisine yapılan doğrudan yatırımlara Rusya’nın katkısı  %44’1, yani 2,45 milyar dolar. Rusya, Ermenistan’daki bir çok büyük projede yer alıyor. Gazprom, İran-Ermenistan doğalgaz hattının yapımında yer alıyor. Rusya’nın diğer enerji devi İnter RAO Sevan-Razdan Elektrik Santralinin modernizasyonu projesini gerçekleştiriyor. 2008 senesinde imzalanan anlaşmayla Ermenistan demiryolları da Rusya Demiryolları Kurumunun yönetiminde. Rusya bankaları VTB ve Gazprombank  Ermenistan’da faaliyet gösteriyor. 2012 senesinde Gazprom Ermenistan’a 1,7 milyar metreküp doğalgaz nakletti. 2013 yılının ilk yarısında ise bu miktar 945 milyon metreküp oldu.

Erivan uzun süre manevra yaptı

Bu açıdan Ermenistan’ın Rusya güdümündeki Gümrük Birliği’ne ve Putin’in en büyük hayali olarak gösterilen Avrasya Ekonomi İttifakına katılma kararı alması mantıklı. İlgi çeken nokta, Ermenistan’ın özellikle son iki yılda yaptığı manevraların ardından bu kararı alması.

Erivan,  çok yakın zamana kadar Gümrük Birliği’ne üye olmamak için direniyordu. Gerçi Sarkisyan, 2011 senesinde Ermenistan’ın Gürmük Birliği’ne üyelik konusuna sıcak baktığını ve görüşmelere hazır olduğunu açıklamıştı. Ancak Ermenistan Cumhurbaşkanının açıklaması sözde kalmış ve bu da Moskova’nın tepkisini çekmişti. Artı, Ermenistan yöneticileri defalarca Gümrük Birliği’ne üyeliğin anlamsız  ve mümkünsüz olduğuna ilişkin açıklamalarda bulunmuştu. Serj Sarkisyan’ın siyasi varisi olarak görülen Başbakan Tigran Sarkisyan, Ermenistan’ın Gümrük Birliği’ne üyeliğinin coğrafi açıdan mümkünsüz ve anlamsız olduğunu söylemişti. Dışişleri Bakanının Yardımcısı Şavarş Koçaryan ise Rusya’yı Gümrük Birliği’ne üyelik için Erivan’a baskı yapmakla suçlamıştı.

“Rusya’dan güvenlik, Avrupa’dan para” politikası

Sadece  açıklamalar değil, atılan adımlar da  Ermenistan’ın şaşırtıcı bir şekilde Rusya’ya direndiğini gösteriyordu.  Ermenistan, güvenliğini Rusya’ya bağlarken,  parayı  Avrupa’dan almaya çalışıyordu. Bir taraftan Kolektif  Güvenlik  Anlaşması Örgütü çerçevesinde Rusya ile güvenlik alanında stratejik ortaklık anlaşması imzalarken, öte yandan Avrupa Birliği ile ekonomik ve siyasi işbirliği yönünde adımlar atıyordu.  
Temmuz ayında Ermenistan’ın AB ile 'Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşması' üzerindeki görüşmeleri tamamladığı açıklanmıştı. Anlaşmanın önümüzdeki kasım ayında Vilnius’ta parafe edilmesi bekleniyordu. Ancak Bakan Yardımcısı Şavarş Koçaryan, görüşmelerin tamamlanmasının ardından yaptığı açıklamada Gümrük Birliğinin AB ile anlaşmanın imzalanması yolunda engel olduğunu bildirmişti. Koçaryan, Ermenistan’ın Gümrük Birliği’ne üyeliğinin AB ile yakınlaşma politikasına aykırı olduğunu da açık şekilde ifade etmişti.
Ancak görünen o ki, Sarkisyan yönetiminin beş yıldır  uygulamaya çalıştığı  “Rusya’dan güvenlik, Avrupa’dan para” politikası son buldu.  Sarkisyan,  beş yıllık manevraların sonunda Putin’e el uzattı…

Rusya, şantaj için  Dağlık Karabağ konusunu mu masaya sürdü?

Avrupa Parlamentosunun Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Elmar Brok Rusya’nın Ermenistan’a Dağlık Karabağ sorunuyla ilgili baskı yaptığını söyledi: “Bu konu Ermenistan gibi küçük bir ülkeyi bu karara zorlamak için şantaj olarak kullanıldı ”.

Brok, AB’nin gelecekte de Ermenistan’la ilişkileri destekleyeceğini, ancak Erivan için Avrupa perspektifinin bittiğini söyledi: “Bunun nedeni de Rusya’nın şantaj ve baskıları…”

Erivan’ın kararında Dağlık Karabağ konusundaki baskının etkili olduğuna ilişkin tezler  Rus ve Ermeni basınında da yer aldı. Rus basını, Vladimir Putin’in kısa süre önce Bakü’de İlham Aliyev’le sıcak görüşme gerçekleştirdiğine ve Aliyev’in basın toplantısında Sarkisyan’ı Putin’e şikayet ettiğine dikkat çekti.  Ruslara göre, bu açıdan Sarkisyan’ın Moskova ziyaretinin ve verdiği kararın zamanlaması hiç tesadüf değil…

Ermeni uzmanlar ise Rusya’nın Azerbaycan’a silah satmasının, iki ülke arasındaki doğalgaz anlaşmasının ve Putin’in Erivan’ı çok üzen Bakü ziyaretinin Sarkisyan için bir sinyal niteliği taşıdığını vurguladı. Panarmenian sitesinde yer alan bir yorumda,  Rusya’nın bu adımlarının Ermenistan’a verilmiş “Rusya ile ilişkilerini Avrupa ile ilişkilere kurban verme” mesajı olarak değerlendirildiği bildirildi.

Rus uzman: “AB ile ortaklık Ermenistan’ın Karabağ’dan vazgeçmesini gerektiriyor”

Rusya- Ermenistan ilişkileri uzmanlarından Modest Kolerov da Erivan’ın kararında Dağlık Karabağ faktörünün etkili olduğu görüşünde. Ancak İzvestiya’ya konuşan Kolerov’un yaklaşımı farklı: “Ukrayna Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşmasının metnini açıkladı. Bu metin AB ile ortaklığın Ermenistan’a ne vaat ettiğini anlama fırsatı veriyor. Bu durumda Ermenistan’ın diğer ülkelerin toprak bütünlüğünün tanıması, yani Dağlık Karabağ’dan vazgeçmesi gerekiyor. Öte yandan, bu anlaşma, dış politika ve savunma politikalarının AB ile uzlaştırılmasını gerektiriyor. Bunların yanı sıra, anlaşma yalnız her kes tarafından kabul edilen devlet sınırları içerisinde geçerli. Yani Dağlık Karabağ’da geçerli değil”. Kolerov’a göre, tüm bunlar göz önünde bulundurulduğu zaman tespit yapmak kolaylaşıyor: “Avrupa perspektifi Ermenistan’dan bu ülkenin siyasi açıdan hayatta kalma şartlarına aykırı tavizler vermesini talep ediyor. İşte bu nedenle de Sarkisyan,  kendi etrafının başı üzerinden Rusya’ya el uzattı”.

Ermeni uzman: “Ermenistan, AB ile anlaşma imzalarsa, imitasyon yapamayacak”

Ermeni uzman Boris Navasardyan da Erivan’ın Gümrük Birliği’ne üyelik kararının arkasında duran nedenin AB’nin şartları olduğunu düşünüyor, ancak o da olaya başka bir perspektiften yaklaşıyor.Navasardyan,  Nezavisimaya Gazeta’ya yaptığı açıklamada AB ile ortaklığın her bölge için farklı olduğunu söyledi: “Kuzey Afrika ülkeleri için bu ortaklık ekonomi içeriklidir, ama Doğu Ortaklığı ülkeleri için hem de siyasi içerik  - yani yolsuzluğun azaltılması, demokratikleşme ve yönetim reformları söz konusu. Ermenistan AB ile anlaşma imzalayacağı takdirde vize rejimi kolaylaşacak,  serbest ticaret bölgesi oluşacak, ama artık reform imitasyonu yapamayacak”. Ermeni uzman, AB’nin,  Gürcistan ve Ukrayna ile imzalanması planlanan anlaşmalardan farklı olarak,  Ermenistan’la anlaşmada demokratik ve ekonomik reformlara ağırlık verdiğine, güvenlik ve AB’ye üyelik konularına değinmediğine dikkat çekiyor: “Ermenistan yönetimi bu anlaşma üzerinde görüşmeleri sürdürürken  ya denge politikasını devam ettirebileceğini umuyordu, ya da “Suya atlayalım, nasıl yüzdüğümüz orada belli olur” ilkesiyle  hareket ediyordu”.

Avrupa rest çekti

Ermenistan Cumhurbaşkanı  Serj Sarkisyan, Putin’le ortak basın toplantısında Gümrük Birliği’ne üyeliğin Avrupa Birliği ile diyalog sürecine aykırı olmadığını söyledi. Sarkisyan, AB ile işbirliğinin süreceğini bildirdi. Ancak bu, Avrupa’nın Erivan’a rest çekmesine engel olamadı. AB dönem başkanlığını yürüten  Litvanya Dışişleri Bakanı Lynas Linkevicius Ermenistan’ın Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşmasını imzalama şansını bloke ettiğini söyledi.  AFP’nin haberine göre, Linkevicius, AB’nin Sarkisyan’ın kararını olumlu karşıladığını, Gümrük Birliği ile AB’ye entegrasyonun aynı anda mümkün olmadığını bildirdi.

İsveç Dışişleri Bakanı Carl Bildt Twitter sayfasında, Ermenistan’ın dış politikada 180 derecelik bir dönüş yaptığını yazdı. Bildt, Erivan’ın Rusya ile entegrasyonu tercih ederek AB ile serbest ticaret anlaşmasına ilişkin görüşmeleri bozduğunu vurguladı.

Ermeni muhalefeti öfkeli

Brüksel’de ziyarette bulunan Ermenistan muhalefetindeki İrs Partisinin Genel Sekreteri Stepan Safaryan ise, Erivan’ın  ani dönüşünün Avrupa’da şaşkınlığa neden olduğunu bildirdi.  Safaryan, “Facebook”ta Avrupalıların çok kızgın olduğunu yazdı: “Avrupalılar şaşkınlıklarını ve kızgınlıklarını saklayamıyorlar. Tüm görüşmelerimizde  öfkeleri açık şekilde görünüyor. Gerek Avrupa Komisyonu, gerekse de Avrupa Parlamentosu Erivan’dan açıklama bekliyor. Bakalım, bu kez hangi masalı uyduracaklar”…

Kafkasya Enstitüsü Siyasi Araştırmalar Bölümü Başkanı Sergey Minasyan, Gümrük Birliği’ne üyelik kararının sadece Ermenistan’daki Batı yanlısı güçlerin değil, toplumun büyük kısmının tepkisini çekeceğini söyledi. Ermeni uzman, Moskova’nın Erivan’a yönelik bu baskısının Ermenistan’da Rusya karşıtlığını arttıracağını vurguladı. “Novosti Armenia” ajansına konuşan Minasyan, bu kararın AB ile paraf edilmesi beklenen  anlaşmadan geri dönüş anlamına geldiğini ve bunun da Ermenistan ekonomisini kötü etkileyeceğini bildirdi: “Gerçi bu karara rağmen Ermenistan Avrupa’ya entegrasyonu sürdürecek. Ama bu zaman AB karşısında her hangi taahhütü  olmayacağı gibi, Avrupa’nın siyasi ve mali desteğinden de yoksun kalacak.  Ermenistan iktidarının şimdi topluma ve siyasi elite Avrupa’ya entegrasyonun ne için gerçekleşmediğini ve  Gümrük Birliği’ne neden üye olunduğunu açıklaması zor olacak”.

Ermeni uzman, Ermenistan’ın Gümrük Birliği’ne üyeliğinin Rusya’ya ekonomik açıdan değil, siyasi açıdan gerekli olduğunu bildirdi: “Moskova Ukrayna ve Moldova ile entegrasyon konusunda ciddi başarısızlığa uğradı. Son dönemde Belarus’la da sorun yaşıyor. O nedenle de Ermenistan’a baskıları arttırdı ve bu kararın çıkmasını sağladı. Ermenistan’ın Gümrük Birliği ülkeleri ile sınırı bile yok,  yani ekonomik  açıdan kararın  verimliliği söz konusu değil. Ancak Rusya’ya Ermenistan’ın Gümrük Birliği’nde ekonomik değil, siyasi varlığı ve Erivan’ın AB Ortaklık anlaşmasını imzalamaması lazım. Bu, Ukrayna ve Moldova için de bir sinyal”.

(Gönül Şamilkızı - TRT Türk artı)