Parayı kim ödeyecek?

Rusya,Ukrayna ve Avrupa Birliği, kış döneminde Rusya’nın Ukrayna’ya indirimli fiyatla doğalgaz satışını ve Avrupa’ya aralıksız doğalgaz transitini öngören geçici anlaşmaya imza attı. 2014-2015 kış döneminde Ukrayna’ya Rusya doğalgazının satışına ilişkin üç taralı protokole Rusya Enerji Bakanı Alexander Novak, Ukrayna Enerji Bakanı Yuri Prodan ve AB Enerji Komiseri Günther Oettinger imza attı. Rusya’nın Gazprom ve Ukrayna’nın Naftogaz şirketlerinin başkanları ise Rusya doğalgazının mart sonuna kadar Ukrayna’ya ihraç edilmesine ilişkin şartları içeren ek anlaşmayı imzaladı.

Rusya daha önce anlaşma paketini yalnız Ukrayna ile Avrupa Komisyonu arasında doğalgazın parasını ödemeye ilişkin ikili protokolün imzalanması durumunda onaylayacağını bildiriyordu. Ancak dün Brüksel’de imza atılan anlaşmalar sırasında bu protokolün olmadığı dikkat çekti. Gazprom Başkanı Aleksey Miller gazetecilere yaptığı açıklamada Avrupa Komisyonunun Ukrayna’ya göndereceği mektubun söz konusu olduğunu, bu mektupta belirlifinans garantilerinin yer alacağını bildirdi. Yani bu, AB ile Ukrayna arasındaki bir konu…

Ukrayna’nın yıl sonuna kadar Rusya’da 4,6 milyar dolar ödemesi gerekiyor

AB Komisyonu Başkanı Jose Manuel Barroso, bütün tarafların anlaşma şartlarına uyacağını umduklarını bildirdi. AB Enerji Komiseri Günther Oettinger ise Ukrayna’nın Rusya’ya olan borcunun 1,4 milyar dolarını en kısa zamanda,1,65 milyar dolarını ise yıl sonuna kadar ödemeye hazır olduğunu söyledi. Bunun yanı sıra, Kiev’in bir de Rusya’ya yılbaşına kadar 4 milyar metreküp doğalgaz karşılığı 1,5 milyar dolarlık avans ödemesi gerekiyor. Yani Ukrayna’nın yılbaşına kadar Rusya’ya ödemesi gereken toplam para 4,6 milyar dolar.

AB Enerji Komiseri, Ukrayna’nın mart sonuna kadar Rusya doğalgazının bin metreküpü için 385 dolar veya daha düşük fiyat ödeyebileceğini vurguladı. Oettinger, Ukrayna’nın bu sene AB ve Uluslararası  Para Fonundan yardım alacağını, AB ve İMF’in 2015 senesi için yeni yardım programlarını da gözden geçirdiğini bildirdi. Enerji Komiseri, bu yardımlar sayesinde Ukrayna’nın doğalgaz borcunun tamamını ödeyebileceğini söyledi.

Ukrayna Enerji Bakanı Yuri Prodan ise anlaşmanın altında Avrupa Komisyonunun da imzasının bulunmasının bir nevi garanti olduğunu bildirdi. Prodan, Ukrayna tarihinde ilk kez üç taraflı taahhütler içeren doğalgaz protokolüne imza attıklarını söyledi: “Biz AB Komisyonunun bu belgenin altındaki imzasının anlaşmanın yerine getirilmesi için garanti olacağından eminiz”. Enerji Bakanı, anlaşmanın gerek Ukrayna’nın enerji güvenliği, gerekse de AB’ye güvenli transit açısından önemli olduğunu bildirdi.

Gazprom Başkanı Aleksey Miller Ukrayna’nın borcunun 1,450 milyar dolarlık kısmını ödemesi durumunda 48 saat içerisinde doğalgaz arzını başlatmaya hazır olduklarını söyledi. Miller, Ukrayna’nın “kış paketi” çerçevesinde yıl sonuna kadar doğalgaz alımını 4 milyar metreküpten daha yukarıya çıkartma olasılığını da istisna etmediğini vurguladı. Gazprom Başkanı, Ukrayna’nın görüşme kulislerinde 7 milyar metreküp rakamını telaffuz ettiğini belirtti. Ukrayna’nın kasım ve aralık ayları için  760’ar milyon dolar avans ödemesi yapması gerektiğinin altını çizen Miller, ilk ödemeyi aldıkları anda doğalgaz arzını başlatacaklarını söyledi. Gazprom Başkanı bunun yanı sıra Rusya’nın Ukrayna için 100 dolarlık doğalgaz indirimi anlaşmasının yarın bile imzalanabileceğini vurguladı: “İlk adımı 1,450 milyar doların  oluşturacak. Bunun ardından 100 dolarlık indirim anlaşması imzalanabilir. Buna uygun olarak yeni fiyat olacak – 378 dolar. Ukrayna 1,450 milyar dolarlık avansı ödeyecek, biz bundan sonra yeni fiyattan hesap yapmaya başlayacağız”.

Anlaşma kimin çıkarına daha çok uyuyor?

Polonya merkezli Sobesk Enstitüsü Tomas Hmal Brüksel’de imzalanan geçici anlaşmanın AB ve Rusya’nın çıkarına uygun olduğunu, Ukrayna’nın taviz vermek zorunda kaldığını söylüyor. UNİAN ajansına konuşan Hmal’a göre, Avrupa bu anlaşmayla birlikte rahat nefes aldı, çünkü en kazançlı çıkanlardan birisi kendisi oldu: “Elbette, bunun da her hangi garantisi yok, ama şans var. Her şey avans ödemesinin yapılıp-yapılmayacağına bağlı olacak”.

Tomas Hmal’a göre, Rusya’nın en büyük başarısı Ukrayna’nın avans ödemeyi kabul etmesini sağlamak oldu: “Rusya bu modeli sürekli tecrübe haline getirmeye çalışacak ve Ukraynalıların bunu kabul ettikten sonra eski modele dönmeleri zor olacak”.

Polonyalı uzman ayrıca, geçici anlaşmada öngörülen fiyatın – 385 doların da Avrupa piyasasının bir az üstünde olduğuna dikkat çekti: “Ukrayna’nın Avrupa’dan geri akımla alacağı doğalgazın fiyatı Rusya doğalgazının fiyatından daha düşük olacak.  Yani Ukrayna’nın AB’den doğalgaz almaktan vazgeçmesi için bir neden yok. Ayrıca, AB avans da talep etmiyor”.

Anlaşmanın daha çok Rusya ve AB’ye gerektiği tezini Rusya basını da doğruluyor.   Rus medyasında yer alan haberlere göre, Ukrayna’yı Rusya’nın şartlarını kabul etmeye soğuk hava değil, Almanya’nın Avrupa’dan Ukrayna’ya doğalgaz arzının  durdurulacağına ilişkin  tehditleri zorladı.  Almanya Başbakanı Angela Merkel,  Çarşamba günü yaptığı açıklamada Kiev’in Moskova ile anlaşma sağlayamaması durumunda Avrupa Birliği’nin Ukrayna’ya doğalgaz arzını durduracağını bildirdi: “Avrupa kendisi Rusya ile Ukrayna arasındaki anlaşmazlıktan zarar görecekse, o zaman Ukrayna Avrupa’dan geri akımla doğalgaz alma imkanından tamamen yoksun kalacak. Çünkü bu durumda Rusya’dan alınan doğalgazın tamamı Avrupa’nın kendisine lazım olacak”.

Öyle veya böyle, anlaşma imzalandı. Şimdi kritik soru şu:

Parayı kim ödeyecek?

Rusya basını aslında Uluslararası Para Fonundan alınan son kredinin yaklaşık 3 milyar dolarının Naftogaz’ın hesabında durduğunu, yani Kiev’in ödeme için parasının olduğunu yazıyor. Ancak Moskovskiy Komsomolets’in haberine göre, Arseni Yatsenyuk hükümeti bu parayı ödemek istemiyor ve borcu, kendisini anlaşmaya zorlayan AB’nin kapatmasını sağlamaya çalışıyor.

AB ise henüz para verip-vermeyeceğini kararlaştırmış değil. AB Komisyonu Başkanı Jose Manuel Barroso dün sorunun çözüldüğünü söylese dahi, AB’nin Kiev’e avans için yardım edip-etmeyeceği konusuna netlik getirmedi. Uzmanlara göre, Ukrayna için gereken yaklaşık 5 milyar doları bulmak aslında AB için mümkün, ama teknik açıdan kolay değil. Çünkü bir taraftan, AB kendisi finans krizini aşmış değil, diğer taraftan, AB üyesi olmayan bir ülkeye kredi vermek için çok sayıda hukuki prosedürleri aşmak ve zaman harcamak gerekiyor.

Rus basını ise tartışmaya Almanya’nın nokta koyabileceğini iddia ediyor: “Merkel Kiev’i anlaşmaya zorlama konusunda bu kadar kararlıysa, demek ki, ka Kiev’in parayı ödemeye nasıl zorlayacağını biliyor, ya da kendisi Moskova’ya ödeme yapmaya hazır”.

Gönül Şamilkızı – TRT Türk