Ukrayna’nın ardından Moldova üzerindeki baskılarını arttıran Moskova, bir taraftan Kişinev’de muhalefete destek verirken, diğer taraftan da Moldova içerisinde etkin olduğu alanları kullanıyor. Moldova’nın Batı’yla entegrasyonunu engellemeye çalışan Rusya'nın kullandığı en önemli kozlardan biri de Ortodoks Türklerin yaşadığı Gagauz Yeri Özerk Bölgesi.
Gagauz Yeri veya Gagauzya, Moldova’nın güneyindeki Bucak bölgesinde bulunan ve halkının büyük çoğunluğu Ortodoks Türklerden - Gagauzlardan oluşan özerk bölge. Komrat, Vulkaneşt ve Çadır Lunga dolayları (il, rayon) ile bu dolaylara bağlı 23 köyden oluşuyor. Avrupa’nın en büyük köyleri, 18 bin nüfuslu Kongaz, 10 bin nüfuslu Kıpçak ve 9 bin nüfuslu Baurçu Gagauz Yeri’nde bulunuyor. Resmi rakamlara göre nüfusu 155 bin. Bu, Moldova nüfusunun yüzde 4,6’sına denk geliyor. Yine resmi rakamlar, nüfusun yüzde 82’sini Gagauzların oluşturduğunu gösteriyor. Bölgede yaşayan diğer halklar ise Bulgarlar, Moldavanlar, Ruslar ve Ukraynalılar. Gagauz Yeri’nde yaşayanlar ise gerçek durumun resmi rakamlardan farklı olduğunu belirtiyor.Halihazırda Gagauz Yeri’nde kalan Gagauz nüfusunun yaklaşık 90 bin olduğu tahmin ediliyor.
Gagauz Yeri, hemen her konuda çelişkileriyle insanı şaşırtan ilginç bir bölge. Bölgedeki Gagauzların bir kısmı, Rus Çarının iki yüzyıl önce Bucak bölgesini kendilerine tahsis etmesinden dolayı Ruslara sempati duyuyor. Bununla birlikte Gagauzların tarihteki en büyük başkaldırılarından biri olan 1906’daki bağımsızlık hareketinin sebebi de yine Ruslar. Rus İmparatorluğu, 20. yüzyılın başlarında toprak verdiği Gagauz halkını Ruslaştırmaya kalkınca, Komrat’ta Gagauz Türkleri ayaklandı. Andrey Galaçtan ile Atmaca Pavlioğlu önderliğindeki Gagauzlar, Çiftçiler Komitesi kurarak Rusya İmparatorluğu’nun Ruslaştırma politikasına karşı direndi ve kendi cumhuriyetini ilan etti. Ancak 1906 senesinde Gagauzların kurduğu Komrat Cumhuriyetinin ömrü bir ay bile sürmedi. İmparatorluk, Komrat’taki ayaklanmayı bastırarak bölge üzerindeki politikalarını uygulamayı devam ettirdi.
Bağımsızlık yerine özerklik
1990’lu yılların başlarında ise Gagauzlar ikinci kez bağımsız girişiminde bulundu. 80’li yılların sonunda organize olan Gagauzlar, 19 Ağustos 1990’da bağımsızlığını ilan etti. Ancak Kişinev, bu kararın anayasaya aykırı olduğunu beyan etti ve Gagauz Yeri’ne milliyetçi Moldovanlardan oluşan gönüllü birlikler gönderdi. Ülke iç savaşın eşiğine geldi, ancak o dönemde eski Sovyet coğrafyası üzerinde etkisini kaybetmemeye çalışan Rusya duruma müdahale etti. Transdinyester’deki gibi kan dökülmedi, Gagauzya 1990-1994 seneleri arasında tanınmayan bir “bağımsız” devlet olarak varlığını sürdürdü.
1994’te Moldova parlamentosu, Gagauz Yeri Özel Hukuki Statüsü Kanununu kabul etti. Gagauzlar, özerkliği bağımsızlığa tercih etti. 1999 senesinde yapılan idari reformların ardından Gagauzya İdari Özerk Bölgesi Moldova Anayasasına dahil edildi.
1994’te Moldova parlamentosu, Gagauz Yeri Özel Hukuki Statüsü Kanununu kabul etti. Gagauzlar, özerkliği bağımsızlığa tercih etti. 1999 senesinde yapılan idari reformların ardından Gagauzya İdari Özerk Bölgesi Moldova Anayasasına dahil edildi.
Gagauzların kökeniyle ilgili farklı görüşler ortaya atılsa da genel kabul gören tez, Oğuz boyuna ait bir Türk topluluğuna ait oldukları yönünde. Gagauz adının da Gök Oğuz’dan veya Keykavus’tan geldiği ifade ediliyor. Gagauz dili, Slav, Yunan, Romen dillerinin etkisine maruz kalmış bir Türkçe. Türkiye, Azerbaycan ve Türkmen Türkçesine çok yakın. Gagauz Yeri’nde iki şive kullanılıyor: Çadır Lunga-Komrat ve Vulkaneşt. Türkçe’ye daha yakın olan Vulkaneşt şivesi.
Gagauz yazı dili ise 1957 senesinde kurulmuş. Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayan bütün halklar gibi Kiril alfabesini kullanan Gagauzlar, 1996 senesinde Latin alfabesine geçmiş ve Gagauzca yazı dili Türkçe baz alınarak modernize edilmiş. Şive özelliklerini yansıtan sesler için de Türkçe’de olmayan birkaç harf eklenmiş.
Gagauz yazı dili ise 1957 senesinde kurulmuş. Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayan bütün halklar gibi Kiril alfabesini kullanan Gagauzlar, 1996 senesinde Latin alfabesine geçmiş ve Gagauzca yazı dili Türkçe baz alınarak modernize edilmiş. Şive özelliklerini yansıtan sesler için de Türkçe’de olmayan birkaç harf eklenmiş.
Gagauzca bilmeyen Gagauzlar
Gagauzya’da günümüzde üç resmi dil var: Gagauzca, Moldavanca (Romence) ve Rusça. Ancak fiili durum farklı: Gagauzya’da hakim dil, Gagauzya’nın özerkliğini sorgulatacak düzeyde Rusça. Özellikle Gagauz Yeri’nin idari merkezi Komrat’ın bir Gagauz veya bir Moldova kenti olduğuna ilk bakışta inanmak çok zor. Kentte kullanılan dil Rusça. Gerek resmi kurumlarda gerek sokakta Rusça hakim. Özerk bölgedeki resmi yazışmalar da Rusça. Toplantılar istinasız olarak Rusça yapılıyor. Daha da ilginç olanı, Gagauzların sorunlarının konuşulduğu Dünya Gagauzları Kongrelerinde de hakim dil Rusça.
Gagauz Yeri’nde orta ve üzeri yaş grubu Gagauzca bilse de, çocuk ve genç nüfus ana dilini ya hiç bilmiyor ya da bildikleri çok yetersiz.
Gagauz Yeri’nde orta ve üzeri yaş grubu Gagauzca bilse de, çocuk ve genç nüfus ana dilini ya hiç bilmiyor ya da bildikleri çok yetersiz.
Gagauz Yeri’nde ilkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitim veren 55 okulun tamamında müfredat ve eğitim Rusça. Hatta "Gagauz halkının tarihi, kültürü ve gelenekleri” adlı ders bile Rusça okutuluyor. Ortaokullarda Moldavanca ve Gagauzca eğitimi de var ama haftada sadece 3 saat.
Oxudum, ürəyim ağrıdı. Yenə yardım etmək bizə düşər. Bəlkə gələcək nəsillər daha fərqli yetişdi
YanıtlaSil