Stratejik ülke Gürcistan

Gürcistan, 27 Ekim’de yeni cumhurbaşkanını seçecek.  Anketlere bakılırsa,  23 adayın yarıştığı seçim sonunda Güney Kafkasya’nın en demokratik ülkesinde Mihail Saakaşvili dönemi tamamen sona erecek. İkinci tur olasılığı yüksek görünse dahi, geçtiğimiz sene genel seçimleri kazanan Gürcü Hayali koalisyonunun adayının cumhurbaşkanlığı seçimin de birincisi olması bekleniyor. TRT Türk Artı, bağımsızlığının ardından 6.Cumhurbaşkanını seçmeye hazırlanan Gürcistan’ı mercek altına aldı. 

Sakartvelo 

Gürcülerin  Sakartvelo adlandırdığı Gürcistan  Karadeniz’in kuzeyinde, Güney Kafkasya’nın batısında yer alan, Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya ile sınırı bulunan bir ülke. 1991 senesinde bağımsızlığına kavuşan, üniter devlet kuruluşuna sahip olan Gürcistan BM, Avrupa Konseyi, Dünya Ticaret Örgütü, Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve GUAM gibi uluslararası kuruluşlara üye. Ülkenin en önemli  dış politika hedeflerinin başında NATO ve Avrupa Birliği üyeliği geliyor.  SSCB döneminde  kendi halkının kimliğini koruyabilmiş çok az sayıda ülkelerden olan Gürcistan,  eski Sovyet mekanında kurulan Bağımsız Devletler Topluluğuna üye olmamasıyla da farklı öncelikleri olduğunu kanıtlamış bir devlet.   Gerçi 1993 senesinde Gürcistan’da iktidara gelen eski Sovyet temsilcileri ülkenin BDT’ye üyeliğine imza atmıştı. Ancak 14 Ağustos 2008’de Gürcistan parlamentosu ülkenin Bağımsız Devletler Birliğinden ayrılmasına ilişkin karar kabul etti. 2009’da Gürcistan’ın BDT üyeliğine resmen son verildi.  Şu an Gürcistan, eski Baltik ülkeleri hariç, BDT’ye üye olmayan tek eski Sovyet ülkesi… 


Gürcistan’ın resmi devlet sembollerinden olan bugünkü bayrağı 14 ocak 2004’te kabul edilmiş.  Gürcistan’ın 1918-21 yılları arasındaki bayrağı Sovyet döneminde değiştirildi. Bağımsızlığın ardından 1918-21 yıllardaki bayrak yeniden sembol seçildi. Lakin 14 sene sonra -2004’te “gül devrimi” ile iktidara gelen Mihail Saakaşvili liderliğindeki Birleşik Ulusal Harekat, ortaçağ Gürcü Krallığı’nın bayrağı olan beş haçlı bayrağı yeniden ülkenin sembolü ilan etti.  Beyaz  zemin üzerindeki büyük kırmızı haç St.George haçı. Etrafındaki dört eşit ölçülü küçük haç ise Gürcülerin dindarlığını temsil ediyor. Bayraktaki beyaz renk masumiyeti, iffeti, saflığı, bilgeliği, kırmızı renk ise cesareti, yiğitliği, adaleti ve sevgiyi sembolize ediyor.  Kutsal George’nin at sırtındaki görüntüsü ise ülkenin  diğer ulusal sembolünün – Gürcistan armasının üzerinde yer alıyor. 

Ülkenin milli marşı Zahari Paliaşvili’nin iki operasından alınmış. Marşın sözlerini ise çağdaş Gürcü şairi David Magradze, klasikler Akaki Tsereteli, Vaji Pşaveli, Grigol Orbeliani ve Galaktion Tabidze’nin şiirlerinden alıntılar kullanarak yazmış. Gürcüler kendilerini Karvelebi, dillerini Kartuli adlandırıyor.  Ülkenin Batı dillerindeki adının kökeniyle ilgili ise  farklı yaklaşımlar var. Birinci teoriye göre, ülkenin adı Yunan ve Latin kökenli, tarımla ilgili georgicus sözünden geliyor.  İkinci teori, Gürcü adının Aziz Giorgi’den türemiş olması. 

Coğrafi ve idari yapı

Gürcistan’ın toplam yüzölçümü 69 bin 700 kilometre kare.  Bu toprakların yaklaşık %20’si şu an Gürcistan devletinin kontrolünde değil.  Sovyet döneminde Gürcistan sınırları içerisinde olan Abhazya ve Güney Osetya, SSCB’nin dağılmasıyla birlikte Rusya’nın desteklediği ayrılıkçılar tarafından bağımsız devlet ilan edildi.  Ağustos 2008’de yaşanan Rusya-Gürcistan savaşının ardından Moskova, iki bölgeyi de bağımsız devlet olarak tanıdı. Ardından Nikaragua, Venezuela, Nauru ve Tuvalu Rusya’nın ekonomik yardımları karşılığında bu bölgeleri devlet olarak tanıma kararı aldı. En son Vaunatu devleti, Rusya’nın yardım vaadi karşılığında Abhazya’yı tanıdı. Ancak AGİT Parlamenterler Meclisi ve Avrupa Komisyonu kararlarına Abhazya ve Güney Osetya Gürcistan’ın Rusya tarafından işgal olunmuş bölgeleri olarak geçiyor.  Gürcistan için de bu topraklar işgal altındaki bölgeler.

Başkenti Tiflis (Tbilisi) olan Gürcistan’la Türkiye arasında 1 saatlik zaman farkı bulunuyor. 

İdari açıdan Gürcistan 2 özerk cumhuriyetten (Abhazya ve Acara), başkent Tiflis’ten ve 9 bölgeden oluşuyor. Bu bölgeler İmereti, Samegrelo-Zemo Svaneti, Mtsheta-Mtianeti, Samtshe Cavaheti, Şida Kartli, Kaheti, Raça Leçhumi ve Kvemo Svaneti, Guriya ve Kvemo Kartli.  Bu bölgelerden Kvemo-Kartli’de (Borçalı) Azerbaycanlılar, Samtshe Cavaheti’de ise Ermeniler çoğunlukta. Abhazya Özerk Cumhuriyetinin tamamı, Şida Kartli, Mtsheta-Mtianeti, Raça-Leçhumi ve Kvemo Svaneti  ile İmereti bölgelerinin bazı hisseleri işgal altında.  Ayrılıkçı Güney Osetya’nın büyük bölümü Şida Kartli bölgesini kapsıyor. Ülkenin ikinci dereceli idari bölgeleri ise belediyeler. 1994-96. yıllara kadar Gürcistan’da birinci dereceli idari birimler iller (rayonlar) idi. Ancak 2006 senesinde ülkenin idari yapısında değişikliğe gidildi, Gürcistan idari bölgelere ve bu bölgelere bağlı şehirlerle belediyelere ayrıldı.  Ülkenin en büyük kentleri Tiflis, Kutaisi, Batum, Rustavi, Zugdidi, Gori, Samtredia, Telavi ve Poti. 

Nüfus 

2013 istatistiklerine göre, ülke nüfusunun sayı 4 milyon 483 bin 800 (Abhazya’da nüfus sayımı yapılamadığı için bu bölgenin nüfusu bu rakama dahil değil).  2012 yılında ise bu rakam 4 milyon 497 bin 600 idi.  Nüfusun %53,2’si – yani 2 milyon 387 bini kentlerde, %46,8’i – yani 2 milyon 96 bini köylerde yaşıyor.  Nüfusun 2 milyon 138 bin 800’ü erkek, 2 milyon 345 bini erkek. Başkent Tiflis’in nüfusu  1 milyon 171 bin 200.  Nüfus sayısına göre ülkenin ikinci büyük bölgesi Raça Laçhumi ve Kvemo Svaneti (703 bin).  Nüfusunun geneli Azerbaycanlılardan oluşan Kvemo Kartli ise nüfus sayısına göre ülkenin üçüncü büyük idari bölgesi. Kvemo Kartli’nin nüfusu 511 bin.  
Gürcistan, etnik çeşitliliği ile dikkat çeken ülkelerden. Nüfusun %83,8’ni Gürcüler ve Gürcü ailesine mensup Acarlar, Lazlar, Megreller ve Svanlar oluşturuyor.  %16,2’lik kesim ise diğer etnik gruplar. Gürcistan’da yaşayan en büyük etnik grup Azerbaycan Türkleri. Ağırlıklı olarak Kvemo Kartli bölgesinde, Tiflis ve Batum gibi şehirlerde yaşayan Azerbaycan Türkleri Gürcistan nüfusunun %6,5’ni oluşturuyor. Samtshe-Cavaheti (Cavahetya) bölgesinde yoğun yaşayan Ermeniler ise Gürcistan’ın ikinci büyük etnik azınlığı (%5,7). Bunun yanı sıra, ülkede Ruslar (%1,5), Abhazlar, Osetler, Asuriler, Çeçenler, Çinliler, Gürcistan Yahudileri, Yunanlar, Kabardeyler, Kürtler, Tatarlar, Türkler, Zazalar ve Ukraynalılar gibi küçük gruplar da mevcut.   

Ülkenin yerli etnik azınlıklarından birisi de Ahıska (Mesheti) Türkleri. Meshetya bölgesinde yaşayan 91 bin Ahıska Türkü  1944 yılında Stalin’in emriyle Gürcistan’dan Orta Asya’ya sürülmüş. Ahıska Türkleri ikinci sürgünü 80’li yılların sonlarında yaşamış. Fergana vadisinde yaşanan etnik temizleme olaylarının ardından Ahıska Türkleri Özbekistan’dan kaçmak zorunda kalmış, ancak Gürcistan onları kabul etmemiş.  Ahıska Türklerinin bir kısmı Azerbaycan ve Türkiye’ye sığınmış, büyük bölümü ise Rusya’nın Krasnodar bölgesine yerleşmişler. Ancak burada da yerli kazakların baskıları ile karşılaşmışlar.  Şubat 2004’te Rusya, ABD ve Uluslararası Göç Kurumunun ortak faaliyetleri sonucu Ahıska Türklerinin Krasnodar vilayetinden ABD’ye taşınması programı başlatılmış. Bir sene içerisinde 21 bin Ahıska Türkü programa başvurmuş ve 5 binden fazla insan ABD’nin çeşitli kentlerine yerleştirilmiş.  Daha sonra program durdurulmuş. Nihayet 22 Temmuz 2007’de Gürcistan parlamentosu Gürcistan’ın güneyinden Orta Asya’ya sürülmüş Ahıska Türklerinin geri dönmesine ilişkin kanun kabul etmiş. Bu kanuna göre, 1 Ocak 2009’dan itibaren dönmek isteyen Ahıska Türklerinin bulundukları ülkelerde Gürcistan Büyükelçiliklerine başvurmaları gerekiyordu. Ancak başvuru sayısı çok fazla olmadı. Bunun nedeni ise Gürcistan’ın dönüş izninin şartlı olması. Bu şartlara göre, Ahıska Türkleri sadece kendi bölgelerine değil, tüm Gürcistan topraklarına yerleştirilebilir, artı, onların Gürcü kimliğini kabul etmesi gerekiyor.  

Alfabe, dil, din

Gürcistan’da Gürcülerin “Kartuli anbani” dediği Gürcü alfabesi kullanılıyor. Gürcüce, Megrelce, Svanca ve Lazca’nın yazımında kullanılıyor. 1940’lı yıllarda Osetçe ve 1937-1954 yılları arasında Abhazca’nın da yazımında kullanılmış. Dağıstan’da yaşayan Avarlar da yüz yıllarca bu alfabeyi kullanmış, ancak Alazan vadisi yüzünden Gürcü krallıklarıyla çatışma başlayınca kendi alfabelerini – Arap harflerinden oluşmuş Ajam alfabesini oluşturmuşlar. Dünyada kullanılan 14 yazı sisteminden biri olan Gürcü Alfabesi beşi sesli olmak üzere 33 harften oluşur. Büyük-küçük harf ayrımı yoktur. Gürcistan’ın resmi dili Gürcüce’dir. Abhazya Özerk Cumhuriyetinde Abhazca da resmi dil olarak kabul edilmiş.  Halkın çoğunluğunu Gürcüce, Megrelce, Svanca ve Lazca konuşanlar oluşturuyor. Kalan nüfusun %6,5’i Azerbaycan Türkçesinde, %5,7’si Ermenice, %4,5’i ise diğer dillerde konuşuyor.  Devlet kurumlarında çalışmak resmi dil bilgisi gerektirdiği ve Kvemo Kartli bölgesindeki Azerbaycanlıların büyük bölümü Gürcüce bilmediği için, istihdam alanında etnik kökene dayalı sorunlar çıkabiliyor. 

Gürcistan nüfusunun büyük çoğunluğu Ortodoks Hıristiyan’dır. Nüfusun %81,9’u Gürcistan Ortodoks Kilisesine bağlıdır.  Nüfusun %9,9’nu Müslümanlar, %3,9’nu Ermeni Apostolikler, %2’sini Rus Ortodokslar oluşturuyor.  Gürcistan’da Katolikler, Yahudiler, diğer dinlere mensup küçük gruplar da yaşıyor. 

Eğitim

Gürcistan, Kafkasya’da eğitim seviyesinin yüksek olduğu ülkelerden.  Gürcistan İstatistik Kurumu verilerine göre, 2012-2013 eğitim-öğretim yılında orta okullarda eğitim gören öğrenci sayısı 559,4 bin. Üniversitelerde eğitim gören öğrenci sayısı ise 109 bin 533. 3040 kişi ise doktora eğitimi görüyor.   Üniversite öğrencilerinin %73’ü devlete ait yüksek öğretim okullarında, geri kalanı ise özel üniversitelerde eğitim görüyor. Gürcistan’da 2320 ilk ve orta öğretim okulu bulunuyor.  İlk ve orta öğretim okullarının 236’sı özel. Ülkede bulunan 57 üniversitenin ise 19’u devlete ait, 38’i ise özel.  Özel üniversitelerin sayısı her geçen yıl artıyor. Dünya üniversitelerinin reyting listelerinde Gürcistan üniversiteleri 2000’li sıralarda bulunuyor. Ülkenin en etkili üniversiteleri Tiflis Devlet Üniversitesi, Tiflis Tıp Üniversitesi,  Batumi Rustaveli Üniversitesi,  Gürcistan Teknik Üniversitesi, Gürcistan Üniversitesi, Kafkas Üniversitesi, Uluslararası Ekonomi Okulu ve Karadeniz Üniversitesi. Tiflis’te bulunan Karadeniz Üniversitesi, Türkiye ile ortak… 

Gürcistan’da çocuklar okula 6 yaşında başlıyor. Orta eğitim süresi, 6 yıl ilköğretim, 3 yıl temel eğitim, 3 yıl ise orta eğitim olmakla 12 yıldır.  9.sınıfın sonunda öğrenciler temel eğitim belgesi, 12.sınıfın sonunda ise tam orta eğitim belgesi alıyor.  Temel eğitim belgesi alanlar meslek okulu, tam orta eğitim belgesi alanlar ise üniversite sınavına girme hakkı kazanıyor. Okullarda 10 puanlık değerlendirme sistemi geçerli. Gürcü öğrenciler orta öğretim süresinde 8 zorunlu ders alıyor – kimya, fizik, coğrafya, tarih, Gürcüce, edebiyat, matematik ve yabancı dil. Ülkede Mihail Saakaşvili’nin iktidara gelmesinin ardından Rusça’nın müfredattan kaldırılıp İngilizce’ye ağırlık verilmesi sonucu İngilizce eğitim gören bir genç kuşak oluşmuş.  Ülkede yüksek öğretim sınavı, 2005 yılından uygulanan Birleşik Ulusal Sınav sistemiyle gerçekleştiriliyor. 12 sınıf bitiren, orta okul bitirme sınavını başarıyla geçen öğrenciler Birleşik Ulusal Sınava katılabiliyor.  Öğrenciler Birleşik Ulusal Sınav’da mantık, Gürcüce, edebiyat ve yabancı dille ilgili soruları yanıtlamak zorundalar.  Birleşik Ulusal Sınav, Rusya’da olduğu gibi, iki aşamalı. Birinci aşamada Gürcü dili ve edebiyatı sınavı, ikinci aşamada ise mantık ve yabancı dil sınavı yapılıyor.

Gürcistan’da son dönemde sınav sisteminde yeniden değişiklik yapılması konusu tartışılıyor. Bu yıldan itibaren orta okul bitirme sınavları bir değil, iki senede yapılmaya başladı. Sınavları artık Ulusal Sıvan Merkezi değil, okullar kendileri yapıyor. Öğrenciler, 11.sınıfta 4, 12.sınıfta ise 4 fenden sınava girecek. Daha önce 8 sınav aynı yılda yapılıyordu. Yeni değişiklikle, 11.sınıftaki sınavdan geçemeyen öğrenciler 12.sınıftaki sınavlarına ek olarak kalan sınavlardan da geçebilecek.Üniversite sınavlarında da değişim yapılması tartışma konusu. Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, üniversite sınavlarının tamamen kaldırılmasını istiyor. Saakaşvili, hatta 2012 yılının ilkbahar aylarında yaptığı açıklamada  2013 yılından itibaren Birleşik Ulusal sınavın uygulanmayacağını, 12.sınıfı bitirme puanlarının ve genel kültür sınavının üniversitelere giriş için yeterli olacağını söylemişti. Ancak bu yıl yine Birleşik Ulusal Sınav yapıldı…
Gürcistan’da yüksek öğretim 4 aşamalı. Birinci aşama sertifikalı uzmanlık. Bu aşama 2007 senesinden uygulanıyor.  Sertifikalı uzmanlık eğitimini üniversiteler değil, kolejler veriyor. Sertifika almak için öğrencinin 120-180 kredi toplaması gerekiyor. Yüksek öğretimin bu aşaması için Birleşik Ulusal Sınavın tamamından geçmek gerekmiyor – mantık sınavı yeterli oluyor. Sertifikalı uzman derecesi alan öğrenciler sonra yeniden Birleşik Ulusal Sınava girerek lisans eğitimini sürdürebilir. İkinci aşama lisans. Lisans derecesi için en az 240 kredi almak gerekiyor. Üçüncü aşamayı oluşturan mastır için en az 120,  dördüncü aşamadaki doktora için ise en az 180 kredi gerekiyor. 

Çoğu eski Sovyet ülkeleri gibi, Gürcistan’da da dershaneler ve özel dersler çok yaygın… 

Kültür ve turizm
Gürcistan, kültürü ve kültürel değerlere bağlılığıyla da Kafkasya’nın seçili ülkelerinden. Ülkede güçlü bir edebiyat geleneği ve ulusal kültür mevcut.  Güney Kafkasya’da Sovyetler Birliği’nin Ruslaştırma siyasetine karşı en çok direnen ve kendi kültürünü en çok koruyan halk Gürcüler olmuş. Gürcistan’ı Güney Kafkasya’nın en önemli kültür merkezine çeviren bu özelliği, Gürcü kimliğinin korunmasında çok etkili olmuş. Gürcü kültürü, daha çok Avrupa’dan gelen kültürel yeniliklerden etkilenmiş. Gürcü dilini baskıda kullanan ilk matbaa 1620’de İtalya’da kurulmuş ve 1709’da Tiflis’e getirilmiş. Gürcistan’da özellikle tiyatronun tarihi çok eski. Ülkenin en eski tiyatro oyunu olarak bilinen Sakhioba, milattan önce 3.yüzyıldan milattan sonra 17.yüzyıla kadar var olmuş.  Gürcistan Milli Tiyatrosu ise 1791 yılında oyun yazarı ve diplomat Giorgi Avalişvili tarafından kurulmuş. Gürcistan Devlet Müzesi 1845, Tiflis Devlet Opera ve Bale tiyatrosu  1851, ilk sinema ise 1896 yılında kurulmuş. Şu an Gürcistan’da ikisi opera ve bale olmak üzere, 44 profesyonel tiyatro bulunuyor. Tiflis’te 12 tiyatro faaliyet göstermektedir. 
Gürcistan, halk oyunları denince akla gelen ülkelerden birisi. Kafkas danslarının en güzel oynandığı ülkelerden olan Gürcistan’da en meşhur danslar Açaruli, Davluri, Jeirani, Karaçokheli, Kazveguri, Khanljurı, Khorumi, Mtiuluri, Partsa, Samaia ve Khevsuruli…Ekonomik durumun iyi olmamasına rağmen, Gürcistan’da, özellikle Tiflis’te kültürel hayat her zaman olduğu gibi canlılığını koruyor.
Gürcü kültürünün en önemli ayaklarından birisini de yemek kültürü oluşturuyor. Acı ve baharatların bolca kullanıldığı Gürcü mutfağı, eski Sovyet mekanı ülkelerinin en zengin mutfaklarından. Haçapuri çeşitleri, satsivi, hinkali, lobiyo, harço, cevizli patlıcan, çakapuli,  çahohpili, çihırtma en meşhur Gürcü yemekleri. Borjomi, Nabeglavi mineral suları, üzüm, tarhun ve armuttan yapılan Gürcü limonataları, Saperavi, Kindzmarauli, Hvançarka, Mukuzani, Tsinandali, Tvişi, Rkatsiteli gibi ünlü kırmızı ve beyaz şarapları ve özel ev yapımı votka – Çaça da Gürcistan yemek kültürünün olmazsa olmazlarından…

Gürcistan, turizm potansiyeli yüksek bir ülke. Ulusal Turizm Kurumunun açıkladığı istatistiklere göre, özellikle son 5 yılda ülkeye gelen turist sayısında ciddi artış görülüyor. 2008 yılında Gürcistan’a gelen yabancı turist sayısı 1,3 milyon idi. 2012’de bu rakam 3,5 kat artarak 4 milyon 350 bine ulaştı. Gürcistan’ı tercih eden yabancılar arasında Türkler çoğunlukta. 2012’de Gürcistan’a giden Türk sayısı 1,5 milyon.  Türkleri Azerbaycanlılar, Ermeniler ve Ruslar takip ediyor. Mihail Saakaşvili döneminde bir turizm cennetine dönüşen Batum, uygun fiyatlarıyla Ureki ve Kobuleti, dünyaca ünlü maden suyu ile bilinen Borjomi, tarihi dokusunu koruyan başkent Tiflis yabancı turistlerin ilk tercihleri sırasında. Ancak ülkede hizmet sektörü halen bu muhteşem coğrafya ve Gürcü misafirperverliği ile örtüşmeyecek derecede geride kalıyor… 
(Devam edecek)
(Gönül Şamilkızı - TRT Türk Artı)